12-14. asırlar Anadolusu'nun en mühim ve şümullü teşkilâtı, kadrosunda gazi teşekkülleri, alp'lar ve alp erenler de bulunan Ahî teşkilâtı'dır.

Ahilik Teşkilatı: Anlamı, Tarihçesi ve Yapısı

Ahîlik, bugünkü bilgimize göre, bir taraftan fetih ve gazâ hamlelerini kolaylaştıran askerî bir teşekkül, bir taraftan şehirlerde ve kasabalarda sanatkârları ve çalışanları kendi kadrosuna, himâyesine almış, sınıflandırıp çalışmalarını desteklemiş iktisâdî bir kurum, bir Esnaf Teşkilâtı'dır. Bir taraftan da bütün bu teşkilâta mensup kimselerin dini-manevi ihtiyaçlarına müsbet cevap veren bir inanış ve tasavvuf hareketidir.

Ahiliğin böyle çeşitli kollarda organize bulunması, yeni yurdun gerek dini-askeri, gerek sınai ve iktisadi müşkillerini yenmek ve teşkilata mensup olsun olmasın, bütün halkın bir düzen içinde yaşamasını sağlamak; çapulculuğu, hayat ve mal emniyetsizliğini gidermeğe çalışmak ve bir ticaret asayişi kurmak gibi mevzularda hayırlı vazife görmüştür.

Anadolu'da adları ve hatıraları hâlâ yaşamakta olan ahiler ve ahilik hakkında teferruat bilgimiz yeterli olmamakla beraber, bu teşkilâtın, başlangıcı Hz. Muhammed zamanına kadar uzandığı söylenen, İslami fütüvvet teşkilâtı'nın, Türk-İslam dünyasında, bilhassa Anadolu'da Azerbaycan ve Kırım bölgelerinde bir devamı olduğu sanılmaktadır. (1)

Ahiliğin Kelime Anlamı ve Önemi

Arapça'da kelime manası "yiğit bir delikanlıda bulunan iyi ahlaklar ve cömertlik" olmakla beraber fütüvvet "başkalarını kendi nefsinden üstün tutarak; cömert, yiğit, kahraman olarak insanlığın hayrı için çalışma"dır. Arapça'da, kardeş bilhassa erkek kardeş manasına gelen ah ve ahî kelimesinin bu manasına yine cömertliği, yardımlaşmayı ve diğer faziletleri ilave eden ahîliğin ise daha Abbasi Halifesi Nasırü'd-dinullah zamanında bir meslek haline getirildiği söylenir.

Ünlü Seyyah İbni Battûta'ya göre Ahilik

Meşhur seyyah İbni Battûta Anadolu'nun birçok şehir ve kasabalarında, husûsiyle Antalya, Burdur, Ladik, Milas, Barcın, Konya, Niğde, Aksaray, Kayseriyye, Sivas, Gümüş, Erzincan, Erzurum, Birgi, Tire, Mağnisa, Balıkesir, Bursa, Gerede, Geyve, Yenice, Mudurnu, Bolu, Kastamonu ve Sinop'ta ahî denilen şeyhlerin reisliğinde açılmış zâviyeler görmüştür; Ahi teşkilâtına mensup insanların bu zâviyelerde âyin ve semâ' yaptıklarını, bunların husûsi kıyafetleri olduğunu ve bu çeşit tekke mensuplarının türlü işlerde, türlü sanatlarda çalışarak alınlarının teriyle ve hünerleriyle geçindiklerini söylemiştir:

"Ahîler, Rum beldelerindeki (O dönemlerde Anadolu bu şekilde anılmaktadır) Türkmen kavimlerinin her vilayet, belde ve kariyesinde vardır. Yabancılara şefkat gösterme; yiyeceklerini ve diğer ihtiyaçlarını sağlama; halka zulmedenleri ve onlara iltihak eden şerirleri öldürme ve yok etme hususunda bunların dünyada misli yoktur. Ahî denilen reisleri bir zaviye inşâ ve tefriş eder, buraya kandiller asar. Mensupları, gündüz hayatlarını kazanmağa çalışır ve ikindi'den sonra kazançlarını reise getirir, bununla meyva, yiyecek ve tekkede harcanan diğer maddeler alırlar. Beldelerine bir misafir gelirse zâviyelerinde misafir ederler. Toplanıp yemek yerler. Teganni ve raksederler. Bunlara fityan ve reislerine de ahî derler."(2)

"Sırtlarında kaba ve ayaklarında mest bulunur. Her birinin belindeki kemere uzun birer bıçak asılıdır. Başlarında sof'dan, beyaz, sivri bir külâh (kalensüve) ve her kalensüvenin tepesinde, iki parmak genişliğinde ve bir zirâ' uzunluğunda bir taylasan vardır."(3)

Ahi teşkilatı mensuplarının gerek davranışlarına gerek kıyafetlerine dair daha başka tafsilat da veren İbni Battûta, bu teşkilat mensuplarına aynca Ahîyâtü'l-fityan (kardeş yiğitler) adını vererek ahiliğin Anadolu'da bir kardeşlik teşkilâtı manası taşıdığını te'yid eder.

Herhalde fetih devri Anadolusu'nun çeşitli buhranları arasında bir teşkilâtlanma ve yardımlaşma ihtiyacı duyan esnaf teşkilâtı'nın bir taraftan koruyucu alplar ve gazilerle işbirliği yaparken bir taraftan da o asırlar Anadolu'sunu atmosferik bir şekilde saran tasavvuf imanına mensup olmalarından doğan bu iktisadi-askeri- tasavvufi teşekkül, yeni yurdun dinî-ahlakî-sosyal düzeninde büyük ve müsbet vazife görmüştür.

Bütün bu çeşit iyi ve hayırlı teşekküllerden millî birliği kurma ve kalkınma yolunda faydalanmakta gecikmeyen Osmanlı Devleti'nin de kuruluş çağlarında ahilerle esaslı işbirliği yapması, Anadolu'da ahi teşkilatı'nın ehemmiyeti ve müsbet vazifesi hakkında mühim fikir verecek diğer bir tarih hadisesidir.

Okurlara ve Okuryazar Üyelerine Özel Not: Anadolu'da Ahilik Teşkilatının Kurucusu Ahi Evran dosyası ile birlikte tarihimizin bu dönemlerine dair hazırlanan dosyalardan bazıları: Anadolu Selçuklu Devletinde Sosyal ve İktisadi Yapı, Anadolu Selçuklu Devleti Sonrası Kurulan Anadolu Türk Beylikleri (Devletleri), Karamanoğlu Mehmet Bey: Yönetim Anlayışı ve Bugüne Mirası, Selçuklularda Mimari, Anadolu Bacıları, Urum Abdalları, Gazi Giray, Şeyh Edebali'nin Osman Bey'e Tavsiyeleri, Osmanlılar'da Çifthane Sistemi, Osmanlılarda Tarım ve Yeşertme.

Bundan başka, Okuryazar kullanıcıları da ilgilendikleri konularda köşe yazıları yazarak topluma büyük fayda ve katkı sağlayabilirler. 

İlgilenen herkese teşekkür ederiz.

Kaynak

Nihad Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, C.1.

(1) Fütüvvet madd. ve bibliyografyası için Bkz. C. Van Arendonk ve Bichr Faris, Fütüvvet, T. İ. An., IV, s.700.

(2,3) Buraya kısaltarak ve sadeleştirerek aldığımız bu satırlar ve devamı için Bkz. İbni Battûta, Seyahatname, s.312-326. Ayrıca Ahilik ve Ahiler hakkında teferruatlı bilgi için Bkz. Köprülüzade M. Fuad, Türk Edebiyabnda İlk Mutasavvıflar, İstanbul, 1918, s. 237-243 ve Osmanlı Devletinin Kuruluşu, Ankara, 1959, s.89.

 Anadolu'da Kurulan İlk Türk Beylikleri: Saltuklular, Mengücekler, Dânişmendliler de ilginizi çekebilir
      Göz atmak / okumak için tıklayın

 Tarih kategorisindeki diğer içerikler de  ilginizi çekebilir
      Göz atmak için tıklayın

Bu sayfayı beğendiyseniz, lütfen yorum yapmayı ve bu sayfayı çevrenizle paylaşmayı unutmayın.

Etiketler: Anadolu Ahileri, Ahilik Teşkilatı, İbni Battûta'ya göre Ahilik, Ahilik ne anlama geliyor, Ahiliğin kapsamı, Ahilik Teşkilatı: Anlamı, Tarihçesi ve Yapısı, Ahiliğin doğuşu Ahiliğin gelişme sebepleri Ahi ve Ahilik nedir anlamı

 Okuryazar'ı keşfedin!

Okuryazar'a üye olup, daha fazla özellikten tamamen ücretsiz olarak yararlanabilirsiniz. Dilerseniz, kendinize köşe açabilir, anlık ileti paylaşabilir, yazılar kısmında ilgilendiğiniz konularda içerikler yazabilirsiniz.