Anadolu'da kurulan Türk Beylikleri Anadolu Selçuklular Devleti sırasında kurulan ilk Türk Beylikleri ve Anadolu Selçuklular Devleti yıkıldığında kurulan Türk Beylikleri olarak iki gruba ayrılır. Bu yazıda Anadolu'nun Türkleşmesinde rol oynayan bu beylikler hakkında bilgi vunulmaktır. Keyifli, bilgi dolu vakitler geçirmeniz dileğiyle...

Anadolu'da Kurulan İlk Türk Beylikleri: Saltuklular, Mengücekler, Dânişmendliler  

Daha 10. asırda Gazneliler hükümdarı Mahmud Gaznevî'nin (Gazneli Mahmud) Horasan'a gönderdiği Oğuz boylarından mühim bir kısım Türkmenlerin, Azerbaycan dolaylarına gelip yerleşmeleri, bu çevrelerde, Müslüman Oğuz Türkleri'nin çoğalmasını sağlamıştı. Büyük Selçuk İmparatoru, Sultan Alparslan, Bizans İmparatoru Romen Diyojen'i Malazgirt'de mağlup ve esir ederek Anadolu kapılarını Türk fetihlerine açtığı zaman (1071) Anadolu'daki yerli halk, bu gelen Türkleri çoktan tanımış ve öğrenmiş bir durumdaydı. Çünkü Türkler, Alparslan'dan önce de yarınki vatanlarının birçok yerlerine hatırı sayılır akınlar hatta göçler yapmışlardı.

Resim: Türk Pulunda Malazgirt Zaferi (Alp Arslan ve Atlıları)

Malazgirt Zaferi ve Anadolu Türk Devletlerinin Kuruluşu

Malazgirt Zaferi ile bu akınlar tam bir fetih ve istila çehresi aldı. Türkler, kalabalık kütleler halinde, yeni vatanlarına girip yerleşmeğe başladılar. Anadolu'da Saltuklular, Mengücekler, Dânişmendliler gibi Türk beylikleri kuruldu.

Aslında Anadolu Selçukluları'na tâbi' olmakla beraber yarı müstakil beylikler halinde kurulan ve Abbasi halifelerinden unvan ve hil'at aldıkları bilinir.

Danişmendliler Beyliği (Devleti)

Anadolu'nun Türkleşmesi tarihinde mühim vazife görmüş Anadolu beyliklerinden biri Dânişmend Oğullan Devleti'dir.

Bu devletin kurucusu Danişmend Ahmed Gazi, Büyük Selçuk İmparatoru, Sultan Melikşah'ın kumandanlarındandı. Ahmed Gazi, kendisinden önce yine Melikşah'ın emirlerinden Artuk Bey tarafından fethedilen Orta Anadolu bölgesinde Dânişmendliler Devleti'ni kurmuş ve Anadolu'daki Müslüman Türk halkı arasında destan kahramanı Battal Gazi'den sonra, onun yolunda yürüyen diğer büyük bir destan kahramanı sıfatıyle ün kazanmıştır. O kadar ki bu şöhret, onun, Battal Gazi soyundan geldiğine dair bir de rivâyet doğurmuştur.

Danişmend Ahmed Gazi'nin, ayrıca, Anadolu fatihi Süleyman Şah bin Kutulmuş'un dayısı olduğu söylenir. Süleyman Şah'ın ölümünden sonra, yerine geçen Birinci Kılıç Arslan zamanında Danişmend Ahmed Gazi de önce Sivas çevresinde müstakil bir beylik kurmağa muvaffak olmuş ve onun kurduğu beylik bilhassa oğlu Emir Gazi zamanında ve bu emirin gayretiyle büyüyerek Fırat'tan Sakarya'ya kadar uzanan geniş bir ülkenin sahibi olmuştur. Sivas'tan başka Malatya, Elbistan, Kayseri, Ankara, Çankırı ve Kastamonu şehirleri bu devletin hudutları dahiline girmişti. Böylelikle Dânişmendliler Devleti, Anadolu Selçukluları'ndan sonra, Anadolu'nun en büyük Türk beyliği derecesini almıştı. 

Bu devletin Danişmend Gazi oğullarından Emir Gazi, Yağısıyan, İsmâil, Kümüştigin ve Emir Gazi'nin oğlu Melik Mehmed gibi beyleri ve kahramanları, gerek Bizans, gerek Haçlı ordularına karşı açtıkları başarılı hücum ve müdafaa savaşlarıyle Müslüman Türklüğün Anadolu'daki yerleşmesinde ve bu yerleşmenin çok sayıda şehidler, gaziler ve zaferlerle değerlenmesinde vazife görmüşlerdir.

Resim: Türk Pulunda Malazgird Zaferi (Bir Selçuk Atlısı)

Melik Danişmend'in 1071 tarihinde kurduğu Dânişmendliler Devleti, onun saltanat varisleri tarafından 1178 tarihine kadar yaşatılmıştır. Ancak Anadolu Selçuklularına karşı, Anadolu birliğini kendi adlarına kurmak emeliyle cephe almaları sonunda Dânişmendliler, yine Anadolu Selçukluları tarafından

ortadan kaldırılmıştır. Dânişmendliler Devleti'nin Orta Anadolu'da hüküm sürdüğü 77 yıl içinde yaptığı en müsbet hareket, silahlı kuvvetleriyle Bizans'ı yıpratıp haçlı ordularına karşı durmalarıdır.(1)

Saltuklular (Saltuk Oğulları) Beyliği

Türk beylikleri içinde Saltuklular (Saltuk Oğulları devleti) Erzurum ve çevresinde kurulmuştur. Devleti kuran beyin adı Ebü'l-Kaasım olmakla beraber bu beylik daha çok üçüncü hükümdarı Emir Saltuk zamanında tanınmış ve tarihe Saltuk Oğulları adıyle geçmiştir. Merkezi, Erzurum'da olan bu beylik, ayrıca Kars, Ardahan, Bayburd. gibi şehirlere de hâkim olmuştu.

Saltuk Oğulları Beyliği 1072'de kurulmuş ve 1201 senesinde Anadolu Selçukluları birliğine katılarak bu birliğin büyüme ve kuvvetlenmesinde vazife görmüştür.

Mengüçlü (Mengücekler) Beyliği

Yine Sultan Alparslan'ın kumandanlarından Mengücek Gazi tarafından kurulan diğer bir Türk beyliği de Mengücek Oğullan Beyliğidir. Bu devlet 1071'den önce kurulmuş ve 1071 den sonra, Sultan Alparslan'a tabi olmuştu. Merkezi Erzincan'da olmakla beraber, Gümüşhane, Şarkikarahisar ve Divriği bölgelerine hâkimdi. Aynı beyliğin Trabzon'daki Rum devletini de haraca bağlamış olduğu söylenmektedir.

Mengücekler de Saltuk Oğulları gibi, 1228 yılında Anadolu Selçukluları birliğine katılmış, bu birliğe bağlı bir valilik halinde yaşamışlardır.

1071 Malazgirt Zaferi sonrası Anadolu'da Kurulan İlk Beylikler

Malazgirt Savaşı ile Anadolu'nun kapıları yeni beyliklere açılmış, bu dönemde Anadolu Selçuklularının yanı sıra çok sayıda beylik kurulmuştur. 

Anadolu'da kurulan ilk Türk Beylikleri haritası

Danişmendliler Beyliği, Saltuklu Beyliği, Tanrıvermiş Beyliği, Mengüçlü Beyliği, Çaka Beyliği, Çubukoğulları Beyliği, Dilmaçoğulları Beyliği, İnaloğulları Beyliği, Artuklu Beyliği (üç kol), Ahlatşahlar Beyliği (Sökmenliler)

Anadoluda kurulan ilk Türk Beylikleri: Merkezleri ve Kuruluş - Yıkılış Tarihleri

Danişmendliler Beyliği
Sivas, 1071-1178

Saltuklu Beyliği
Erzurum, 1072-1202

Tanrıvermiş Beyliği
Efes, 1074–1098

Mengüçlü Beyliği
Erzincan, sonra Divriği, 1080-1228

Çaka Beyliği
İzmir, 1081-1098

Çubukoğulları Beyliği
Harput, 1085-1112

Dilmaçoğulları Beyliği
Bitlis, 1085-1398

İnaloğulları Beyliği
Diyarbakır, 1095-1183

Artuklu Beyliği (üç kol)
Hasankeyf, Mardin, Harput, 1102-1409

Ahlatşahlar Beyliği (Sökmenliler)
Ahlat, 1110-1231


Resim: Sivas Ulu Cami Minaresi

Kaynaklar:
Türkiye Tarihi: Selçuklular Devri, İstanbul: 1944. 
Nihad Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, C.1. 
İslam Ansiklopedisi, Danişmendliler Maddesi. 
1 Dânişmendliler Devleti hakkında daha geniş bilgi ve bibliyografya için Bkz. Mükrimin Halil Yınanç, Dânişmendliler madd. T. İ. An., III, s.468-479; Türkiye Tarihi: Selçuklular Devri, İstanbul, 1944, s.89 vd.

 Anadolu Ahileri de ilginizi çekebilir
      Göz atmak / okumak için tıklayın

 Tarih kategorisindeki diğer içerikler de  ilginizi çekebilir
      Göz atmak için tıklayın

Bu sayfayı beğendiyseniz, lütfen yorum yapmayı ve bu sayfayı çevrenizle paylaşmayı unutmayın.

Etiketler: Anadolu'da Kurulan İlk Türk Beylikleri: Saltuklular, Mengücekler, Dânişmendliler Oku Selçuklular Çaka Beyliği Artuklular, Alp Arslan, Melik Gazi

 Okuryazar'ı keşfedin!

Okuryazar'a üye olup, daha fazla özellikten tamamen ücretsiz olarak yararlanabilirsiniz. Dilerseniz, kendinize köşe açabilir, anlık ileti paylaşabilir, yazılar kısmında ilgilendiğiniz konularda içerikler yazabilirsiniz.