16. yüzyılın hükümdar şairleri arasında Osmanlı devletine bağlı Kırım Hanlarının kayda değer bir yeri vardır. Her biri kıymetli birer kültür, sanat ve devlet adamı olan Kırım Hanları ülkelerinde Osmanlı edebi Türkçesinin tanınma ve yayılmasına da hizmet etmişlerdir. 16. yüzyılın Hanları içinde ise gerek sanatı, gerek kahramanlığı ve milli kahramanlık şiirleriyle tanınmış ve sevilmiş en ünlü Kırım Hanı Gazi Giray'dır. II. Gazi Giray olarak da anılmaktadır.

II. Gazi Giray 1554-1607 yılları arasında yaşamıştır. Devlet Giray'ın oğlu olup gösterdiği kahramanlıklardan dolayı Bora lakabıyla tanınmıştır.

Henüz hükümdar olmadan önce Kırım kuvvetleriyle katıldığı Osmanlı-İran savaşlarında gösterdiği yararlıklarla tanınmıştır. Özdemiroğlu Osman Paşa kumandasındaki Türk orduları tarafından kazanılan İran savaşlarında onun kahramanlığının da payı vardır (1585). Bir aralık İranlıların eline esir düşmüş, uzun müddet tutsak kaldıktan sonra kurtulmayı başarmış olarak, yine Türk ordularıyla birlikte, İran'la savaşmıştır.

Resim: Özdemiroğlu Osman Paşa'nın [sol üst] Safevi komutanı Aras Han ile yaptığı ve zor duruma düştüğü 1579'daki savaşta, Kırım Hanı Gazi Giray Han'ın [sağ alt] ve kardeşi Adil Giray'ın [sağ üst] Osman Paşa'ya yardıma gelerek konuya dahil olmaları. Bu savaşta Adil Giray esir düşmüştür. (Resim bilgi notu: Kasım Bolat)

1588 yılında Osmanlı Devleti'nin teveccühü ile Kırım tahtına oturan Gazi Giray Ruslarla da savaşa girmiş, bu savaşta Moskova önlerine vararak Rus Çarını haraca bağlamıştır.

Daha başka askeri ve siyasi başarılar da kazanan Gazi Giray, Kırım'da saray ve idare teşkilatını Osmanlı devlet idaresi usullerine göre düzenlemiş ve özellikle Ruslara karşı gösterdiği kahramanlıkla kendi halkı arasında Bora unvanını kazanmıştır.

Gazi Giray, 1597 yılında inşasını başlattığı Gazi Kirman Kalesi’ni tamamlayıp Kırım’a dönerken yolda vebaya yakalanarak vefat etti (Kasım 1607). Mezarı Bahçesaray’da babası Devlet Giray’ın yanında Han Sarayı Camii hazîresindeki türbesindedir. Veliaht tayin ettiği oğlu Toktamış Giray Kırım beylerince han olarak kabul edilmesine rağmen İstanbul tarafından tanınmamıştır.

Resim: Carlo Bossoli, Han Sarayı, Bahçesaray (1840).

Bora Gazi Giray'ın Sanatçı ve Şair Yönü

Hem hattat, hem musiki sanatkârı (bestekâr) olan Gazi Giray'ın sanatta daha yaygın ünü şairliği dolayısıyladır.

Manzum mektupları, hiciv manzumeleri, Gül ü Bülbül isimli bir mesnevisi ve kuvvetli bir ihtimale göre, Fuzuli'nin Beng ü Bâde’sine nazire olarak yazdığı, kahve ve şarap münazarası mevzuunda bir mesnevisi daha vardır. Fakat onun en önemli eseri Divan'ı ve özellikle bu divandaki aşk ve kahramanlık şiirleridir.

Şiilerinin önemli bir kısmı Osmanlı Türkçesi'yle terennüm edilmiştir. Buraya örnek olarak aldığımız, Yerine redifli, tanınmış gazeli ise hemen kendi devrinden başlayarak daha sonraki asırlarda birçok Kırım ve bilhassa Osmanlı şairleri tarafından, defalarca tanzir edilmiş, diğer bir deyişle örnek alınarak yeniden yazılmıştır.

Râyete meyl iderüz kâmet-i dilcû yerine Şiirinin Osmanlıca Orijinali

Râyete meyl iderüz kâmet-i dilcû yerine
Tuğa dil bağlamışuz kâkül-i hoş-bû yerine

Heves-i tîr ü kemân çıkmadı dilden asla
Nâveg-i gamze-i dil-dûz ile ebrû yerine

Sürerüz tîğimüzün zevk u safâsın her dem
Sîm-tenlerle olan lezzet-i pehlû yerine

Gerden-i tevsen-i zîbâda kutâs-ı dil-bend
Bağladı gönlümüzi zülf ile gîsû yerine

Severüz esb-i hüner-mend-i sabâ-reftârı
Bir perî-şekl sanem bir gözi âhû yerine

Seferun cevri çok ümmîd-i vefâ ile velî
Olduk âşüftesi bir şûh-ı cefâ-cû yerine

Gönlümüz şâhid-i zîbâ-yı cihâda virdük
Dil-ber-i mâh-ruh u yâr-ı perî-rû yerine

Olmışuz cân ile billâh Gazâyî teşne
Kanını düşmen-i dînün içerüz su yerine

Râyete meyl iderüz kâmet-i dilcû yerine şiirinin Günümüz Türkçesiyle Açıklaması

Sancağa meylederiz gönül çeken endam yerine.
Tuğa gönül bağlamışız hoş kokulu kâkül yerine.

Ok ve yay hevesi hiç çıkmaz gönülden,
Güzellerin gönül delici bakış okları ve yay gibi kaşları yerine.

Her zaman kılıcımızın zevk ve sefasını süreriz,
Gümüş tenlilerle yan yana olmanın lezzeti yerine.

Güzel bir atın boynuna süs için takılan, gönül bağlayan kutas (öküz kuyruğu)
Bağladı gönlümüzü, güzellerin zülüf ve saçları yerine.

Severiz rüzgâr gibi uçan hünerli atı,
Bir peri görünümlü, ceylan gözlü güzel yerine.

Seferin eziyetleri çoktur vefa ümidi ile ama,
Biz yine de onun delisi olduk, cefakar bir güzel yerine.

Güzel cihad sevgilisine verdik gönlümüzü biz,
Ay yüzlü dilber ve peri yüzlü sevgili yerine.

Ey Gazâyî, Allah için candan susamışız biz.
Din düşmanlarının kanını içeriz, su yerine.

* Gazâyî Bora - II. Gazî Giray Han

Bazı Kaynaklar:

Gazi Giray'ın hayatı, kişiliği ve eserleri için bakınız:
Nihad Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Cilt 1, s.572.
Halil İnalcık, Gazi Giray, T. I. An. iv. s. 734.
Fevziye Abdullah Tansel, Gazi Giray'ın Edebi Şahsiyeti. Aynı ansiklopedi, s. 737. 
Hasan Ortekin, Bora Gazi Giray Han, Hayatı ve Eserleri. (Türkiyat Enstitüsü, mezuniyet tezi).
Elvina Abduvaliyeva Er, Bora Gazi Giray Han: Hayatı ve eserleri, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2011.

 Tarih kategorisindeki diğer yazılar da ilginizi çekebilir
      Göz atmak için tıklayın

 Edebiyat kategorisindeki diğer yazılar da ilginizi çekebilir
      Göz atmak için tıklayın

Bu sayfayı beğendiyseniz, lütfen yorum yapmayı ve çevrenizle paylaşmayı unutmayın.

Etiket: Gazi Giray: Sanatkâr Ruhlu Bir Kırım Hanı, Bora Gazi Giray Han lakabı, Carlo Bossoli,Han sarayı,Bahçesaray, Özdemiroğlu Osman Paşa,

 Okuryazar'ı keşfedin!

Okuryazar'a üye olup, daha fazla özellikten tamamen ücretsiz olarak yararlanabilirsiniz. Dilerseniz, kendinize köşe açabilir, anlık ileti paylaşabilir, yazılar kısmında ilgilendiğiniz konularda içerikler yazabilirsiniz.