Türkiye Arkeolojisi

Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu’nun 30. Yılı Anısına

Türkiye arkeolojisi

Sahip olduğu özel coğrafî konumu, tarihler boyunca Anadolu topraklarının pek çok medeniyete yurt olmasına vesile olmuştur. Bu medeniyetlerin bıraktığı kültürel miraslar da Anadolu’nun adeta bir açık hava müzesine dönüşmesine yol açmıştır.

Tarihî kalıntılara ilginin arttığı 16. yüzyıldan itibaren, gözler Anadolu’nun zengin topraklarına da çevrilmiştir. Başta Avrupalı seyyahların ve heveslilerin gerçekleştirdiği çalışmalar, zamanla bilimsel bir temele oturmaya başlamıştır. 19. yüzyıldan itibaren öncelikle Alman heyetlerince yapılan kazılara, diğer Avrupa ülkeleri ile Amerika Birleşik Devletleri’nden bilim adamları da eklenmiştir.

Cumhuriyet’in kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye’nin zengin tarihî potansiyelinin değerlendirilmesine önem vermiştir. Bunu gelecek kuşaklara sağlam temellere oturtulmuş bir Türkiye bırakabilmek için zorunlu görmüştür. Bu nedenle öncelikle Türk arkeologlarının yetişmesi için çaba harcamış; aralarında Ekrem Akurgal, Sedat Alp, Arif Müfit Mansel ve Halet Çambel’in de bulunduğu pek çok bilim insanının Avrupa’da eğitim almalarını sağlamıştır. Yine Atatürk’ün talimatlarıyla kazı çalışmalarına başlayan adı geçen arkeologlarımız Türkiye arkeolojisinin gelişmesi için önemli adımlar atmıştır. Bu dönemde yerli ve yabancı bilim adamlarıyla gerçekleştirilen bilimsel çalışmalarla her geçen gün tarihin karanlık sayfaları aralanmaya başlamış, arkeolojik çalışmaların Türkiye’de gelişmesine ciddi katkılar sağlanmıştır.

Türkiye’de yapılan kazıların her geçen yıl artması, önemli bulgulara ulaşılması bilim adamları arasında bilgi alışverişini ve çalışma sonuçlarının tüm dünya kamuoyuna duyurulmasını zorunlu hâle getirmiştir. Bunun sonucunda, o zamanki adıyla Bakanlığımız Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 1978 yılında uluslararası bir sempozyum düzenleme kararı almıştır.

İlki 11-18 Ocak 1979 tarihinde “Uluslararası Kazı Sempozyumu” adıyla, Ankara Türk Tarih Kurumu’nda 24 yerli, 15 yabancı araştırmacının katılımıyla gerçekleştirilen sempozyum, zamanla yüzey araştırması ve arkeometri çalışmalarının da eklenmesiyle, “Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu” adını alarak 30. yılına ulaşmış ve yaklaşık 400 yerli ve yabancı araştırmacının katılımıyla sahasında Dünya’nın en geniş katılımlı ve en düzenli sempozyumu hâline gelmiştir.

Her yıl düzenli olarak gerçekleştirilen ve sonuçları yayına dönüştürülen sempozyumun 30. yılı, Anadolu arkeolojisine emeği geçen tüm bilim adamlarına minnet duygularımızı iletmek ve kazı başkanları arasında bilgi alışverişini ve koordinasyonu sağlamak amacıyla 2007 yılı kazı çalışmaları temel alınarak bu yayın çalışması gerçekleştirilmiştir.

Kazı isimleri baz alınarak alfabetik sırayla hazırlanan bu yayın aracılığıyla ülkemiz arkeolojisinin gelişmesine katkıda bulunan merhum, emekli ve hâlâ çalışmalarını sürdüren tüm akademisyenlere ve yayının hazırlanmasında emeği geçen Genel Müdürlüğümüz elemanlarına şükranlarımı sunarım.

Orhan DÜZGÜN, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürü

Hazırlayanın Önsözü

Başlangıçta antik tarihçilerin yayınları, kutsal kitaplar ve efsanelere dayanan bilgilerden ibaret olan arkeoloji, 15.-16. yüzyıllarda Rönesans Dönemi hümanistlerinin Antik Dönem sanat yapıtlarına yönelmeleriyle birlikte bir disiplin olarak gelişmeye başlar. Aynı dönemde İtalya’da din adamlarının ve soyluların eski eserleri toplamaları ve yapılan kazılara malî destek sunmaları koleksiyonculuğun gelişmesine neden olur. 18. yüzyıl ortalarında İtalya’da Pompei ve Hercalaneum’da ilk kazıları gerçekleştiren J. J. Winckelmann da arkeoloji alanının ilk bilim adamı olarak tarihe geçer. Bu çalışmaları Mısır ve Mezopotamya kültürleri üzerine yapılan çalışmalar izler ve arkeoloji bilimi daha sağlam temeller üzerine oturmaya başlar.

19. yüzyıl sonlarında dikkatler çok zengin bir tarihî geçmişe sahip olan ve adeta bir açık hava müzesi görünümünde bulunan Osmanlı İmparatorluğu’nun toprakları üzerine çevrilir; pek çok gezgin ve hevesli Anadolu’ya akın eder. Bu arada İstanbul’un fethinden sonra çok sayıda eski yerli ve yabancı kıymetli silâhın saklandığı Aya İrini Kilisesi, Sultan Abdülmecit döneminde Ahmet Fethi Paşa tarafından Mecma-ı Eslihaî Atika ve Mecma-ı Âsârı Atika olmak üzere iki bölüm hâlinde müzeye dönüştürülür. Zamanla eser sayısının artması ve Aya İrini Kilisesi’nin rutubetli ortamı nedeniyle silâhlar dışında kalan eserler, Çinili Köşk’e taşınır. 1872 yılında müze müdürlüğüne Alman F. A. Dethier, onun ölümü üzerine de 1881 yılında Osman Hamdi Bey atanır.

Osmanlı topraklarındaki eserleri toplamaya, korumaya ve sergilemeye önem veren Osman Hamdi Bey, 1891-1907 yılları arasında Mimar Alexandar Vallaury’ye Arkeoloji Müzeleri’nin binasını inşa ettirir, tüm kazılara denetleyici olarak katılır, Sanay-i Nefi se Mekteb-i Alisi’nin (Mimar Sinan Üniversitesi) açılması için büyük çaba sarfeder ve 1882’de müdürlüğüne getirildiği bu okulun 1883’te eğitime başlamasını ve Avrupa sanat okulları niteliğinde çağdaş bir sanat kurumu olmasına önayak olur. 1884 yılında da 1874 yılında hazırlanan Asar-ı Atika Nizamnamesi’nin yeniden düzenlenmiş hâlinin çıkarılmasını sağlar.

Bu dönemde C. Texier Boğazköy/Hattuşa’yı (1834), W. C. Hamilton Alacahöyük’ü bulur (1835). C. T. Newton Bodrum Mausoleum’da kazıya başlar (1857). 1864 yılında resmî ruhsatla Ayasoluk’ta J. T. Wood’a kazı izni verilir. F. Calvert’in Troia’da yaptığı sondaj kazısının (1863) ardından H. Schiliemann Troia kazısına başlar (1871). O. Rayet Miletos, Magnesia ve Priene’de araştırmalar yapar (1872). C. Humann Pergamon’da (1878), Osman Hamdi Bey Nemrut (1883) ve Sayda’da (1887), F. Chantre Boğazköy’de (1893), W. Dörpfeld Troia’da (1893), C. Humann Priene’de (1895), O. Benndorf Ephesus’ta (1895), T. Wiegand Miletos’ta (1899), G. ve A. Körte kardeşler Gordion Tümülüsü’nde (190o), J. Garstang Sakçagözü’nde (1907) ve H. C. Butler Sardis’te (1910) kazılara başlar.

Cumhuriyet Döneminde arkeolojiye verilen önem artar. “Tarih, bir milletin neler başarabilme gücünde olduğunu gösteren en doğru bir kılavuzdur” görüşüyle tarihe verdiği önemi dile getiren Mustafa Kemal Atatürk, Kurtuluş Savaşı başladığında, Büyük Millet Meclisi’nin açılışında 9 Mayıs 1920’de göreve başlayan hükümetten Maarif Vekaleti’nin bünyesinde Türk Asar-ı Atika Müdürlüğü’nün kurulmasını ister. Bu müdürlük, mimari eserlerin ve ören yerlerinin korunmasından sorumlu olduğu gibi,vilayetlerde daha önce kurulmuş olan Müze-i Hümayun şubelerinin gözetim ve idarî işlerini de yürütür. Bir yıl sonra, Asar-ı Atika Müdürlüğü, Hars (Kültür) Müdürlüğü’ne dönüştürülerek kadrosu genişletilir ve konuya daha fazla önem verilir.

Atatürk, Konya gezisinde devrin başbakanı İsmet İnönü’ye çektiği 21 Şubat 1931 tarihli telgrafta;

“Son tetkik seyahatlerimde muhtelif yerlerdeki müzeleri ve eski sanat ve medeniyet eserlerini de gözden geçirdim. İstanbul’dan başka Bursa, İzmir, Antalya, Adana ve Konya’da mevcut müzeleri gördüm. Bunlarda şimdiye kadar bulunabilen bazı eserler muhafaza olunmakta ve kısmen de ecnebi mütehassısların yardımıyla tasnif edilmektedir. Ancak memleketimizin hemen her tarafında emsalsiz defineler hâlinde yatmakta olan kadim medeniyet eserlerinin ilerde tarafımızdan meydana çıkarılarak ilmi bir surette muhafaza ve tasnifleri ve geçen devirlerin sürekli ihmali yüzünden pek harap bir hâle gelmiş olan abidelerin muhafazaları için müze müdürlüklerine ve hafriyat işlerinde kullanılmak üzere (arkeoloji) mütehassıslarına kat’i lüzum vardır. Bunun için maarifçe harice tahsile gönderilecek talebeden bir kısmının bu şubeye tahsisi muvafık olacağı fikrindeyim” diyerek, yetiştirilmek üzere yurtdışına öğrenci gönderilmesini ister ve devlet bursuyla ilk olarak yurt dışına Ekrem Akurgal, Sedat Alp, Arif Müfit Mansel ve Halet Çambel gönderilir.

Ardından 1931 yılında Türk Tarih Kurumu, 1934 yılında İstanbul Üniversitesi’ne bağlı Türk Arkeoloji Enstitüsü, bir yıl sonra da Ankara’da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi kurulur. Cumhuriyet’in kuruluşunun 10. yıldönümünde de Atatürk’ün talimatı ile millî kazılar başlar. Milli Eğitim Bakanlığı’nın talimatıyla Avrupa’da arkeoloji ve tarih okuyan öğrencilere, iki ay süreyle Türkiye de kazılara katılma talimatı gönderilir. Berlin’den Halil Demircioğlu ve Sedat Alp ile Paris’ten Halet Çambel’in Orta Anadolu’da Hitit kazılarına, Ekrem Akurgal’ın ise Batı Anadolu Antik Dönem kazılarına katılması istenir. Atatürk özellikle Hitit uygarlığının araştırılmasını ister; onun kişisel desteğiyle ilk büyük Türk kazısı H. Z. Koşay ve R. O. Arık başkanlığında Ahlatlıbel (1933) ve Alacahöyük’te (1935) başlatılır. Bu çalışmaları K. Kökten başkanlığındaki Antalya Karain (1946), A. M. Mansel başkanlığındaki Perge (1946) ve Side (1947); B. Alkım başkanlığındaki Karatepe (1947); T. Özgüç başkanlığındaki Kültepe (1948) ve Altıntepe’de Urartu Kalesi (1959); K. Bittel, H. Çambel ve A. M. Mansel başkanlığındaki Fikirtepe (1952); J. Mellart başkanlığındaki Hacılar (1957) ve Çatalhöyük (1961); E. Akurgal başkanlığındaki eski İzmir (Smyrna), Foça, Sinop; A. Erzen başkanlığındaki Van’da Urartu (1961); K. Erim başkanlığındaki Afrodisias (1961); N. Özgüç başkanlığıdaki Acemhöyük (1962) ve Samsat (1978); H. Çambel ve J. Braidwood’un başkanlığındaki Çayönü (1964); N. Fıratlı başkanlığındaki Uşak Selçikler (1966); U. Esin başkanlığındaki Tepecik (1968) ve Tülintepe (1971) kazıları izler. Pek çok yabancı heyet tarafından çalışmalar gerçekleştirilir. Bu çalışmalar, eski eserlerin korunması, başta Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere devletin üst düzey yöneticileri tarafından titizlikle takip edilir.

Günümüzde ise yerli ve pek çok yabancı ülkeden araştırmacılar tarihi aydınlatma çalışmalarına büyük bir titizlik ve özveriyle devam etmektedir. Müzelerin ve müzeciliğin gelişmişlik seviyesini, ülkelerin çağdaşlığının ölçütü olarak kabul eden Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı da bu topraklar üzerindeki kültürel miras, hangi tarihte kimler tarafından bırakılmış olursa olsun, insanlığın evrensel değerlerine sahip çıkma bilinci ile yarınlara taşımayı başlıca görevleri arasında saymaktadır.

İÇİNDEKİLER

Acemhöyük Kazısı / Aliye Öztan
Aççana Höyük Kazısı / Aslıhan Türkan Yener
Ahlat Kazısı / Nakış Karamağaralı
Aigai Kazısı / Ersin Doğer
Aizanoi Kazısı / Klaus Rheidt
Aktopraklık Höyüğü Kazısı / Necmi Karul
Alacahöyük Kazısı / Aykut Çınaroğlu
Alanya Kalesi Kazı ve Onarım Çalışmaları / M. Oluş Arık
Alara Kalesi Kazısı / Osman Eravşar
Alexandria Troas Kazısı / Elmar Schwertheim
Altıntepe Kazısı / Mehmet Karaosmanoğlu
Amorium Kazısı / Christopher Lightfoot
Ani Kazısı / Yaşar Çoruhlu
Antandros Kazısı / Gürcan Polat
Aphrodisias Kazısı / Roland Smith
Arslantepe Kazısı / Marcella Frangipane
Arykanda Kazısı Cevdet Bayburtluoğlu
Assos Kazısı / Nurettin Arslan
Aşağı ve Yukarı Anzaf Urartu Kazısı / Oktay Belli
Aşıklı Höyük Kazısı / Mihriban Özbaşaran
Ayanis Kazısı / Altan Çilingiroğlu
Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazısı / Mustafa Büyükkolancı
Bademağacı Höyüğü Kazısı / Refik Duru
Barcın Höyük (Yenişehir II) Kazısı / Fokke Gerritsen
Bayraklı Kazısı / Meral Akurgal
Beçin Kazısı / Rahmi Hüseyin Ünal
Beycesultan Kazısı / Eşref Abay
Bitlis Kalesi Kazısı / Kadir Pektaş
Boğazköy-Hattuşa Kazısı / Andreas Schachner
Boncuklu Höyük Kazısı / Douglas Baird
Bozkurt Kurgan Nekropolü Kazısı / Aynur Özfırat
Burgaz Kazısı / Numan Tuna
Çadırhöyük Kazısı / Ronald L. Gorny
Çatalhöyük Kazısı / Ian Hodder
Çine-Tepecik Kazısı / Sevinç Günel
Çorakyerler Kazısı / Ayla Sevim (Erol)
Daskyleion Kazısı / Tomris Bakır
Demre-Myra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazısı / Semiha Yıldız Ötüken
Didyma Kazısı / Andreas E. Furtwängler
Divriği Kalesi Kazısı / Erdal Eser
Dülük Baba Tepesi-Doliche Kazısı / Engelbert Winter
Efes Kazısı / Fritz Krinzinger
Elaıussa Sebaste (Ayaş) Kazısı / Eugenia Equini Schneider
Enez (Ainos) Kazısı / Sait Başaran
Erythrai Kazısı / Ayşe Gül Akalın
Gordion Kazısı / G. Kenneth Sams
Göbekli Tepe Kazısı / Klaus Peter Schmidt
Gülpınar Kazısı / Coşkun Özgünel
Güvercinkayası Kazısı / Sevil Gülçur
Hacımusalar Höyüğü Kazısı / İlknur Özgen
Harran Kazısı / Nurettin Yardımcı
Hasankeyf Kazısı / Abdüsselam Uluçam
Hierapolis Kazısı / Francesco D’andria
Hoşap Kalesi Kazısı / Mehmet Top
Iasos Kazısı / Fede Berti
İkiztepe Kazısı / Önder Bilgi
İznik Çini Fırınları Kazısı / V. Belgin Demirsar Arlı
Kadıkalesi/Anaia Kazısı Zeynep Mercangöz
Kaman Kalehöyük Kazısı / Sachihiro Omura
Karain Kazısı / Işın Yalçınkaya
Karatepe Kazısı / Halet Çambel
Kaunos Kazısı / Memet Cengiz Işık
Kelenderis Kazısı / Kamil Levent Zoroğlu
Kerkenes Kazısı / Geoffrey Summers
Kırklareli Höyüğü Kazısı / Mehmet Özdoğan
Kızılburun Sütun Batığı Kazısı / Donny Hamilton
Kilisetepe Kazısı / John Nicholas Postgate
Kinet Höyük Kazısı / Marie-Henriette Gates
Klaros Kazısı / Nuran Şahin
Klazomenai Kazısı / Yaşar Erkan Ersoy
Kubad Abad Selçuklu Saray Külliyesi Kazısı / M. Rüçhan Arık
Kuşaklı–Sarissa Kazısı / Andreas Müller-Karpe
Küllüoba Kazısı / Turan Efe
Kültepe Kazısı / Fikri Kulakoğlu
Kyme Kazısı / Sebastiana Lagona
Kyzikos Kazısı / Nurettin Koçhan
Labraunda Kazısı / Lars Karlsson
Lagina Kazısı / Ahmet Adil Tırpan
Laodikeia Kazısı / Celal Şimşek
Liman Tepe Kazısı / Hayat Erkanal
Limyra Kazısı / Thomas Marksteiner
Magnesia Kazısı / Orhan Bingöl
Metropolis Kazısı / Recep Meriç
Milet Kazısı / Volkmar Von Graeve
Nif (Olympos) Dağı Kazısı / Elif Tül Tulunay
Nysa Kazısı / Vedat İdil
Oluz Höyük Kazısı / Şevket Dönmez
Olympos Kazısı / B. Yelda Uçkan
Ovaören Kazısı / S. Yücel Şenyurt
Oylum Höyük Kazısı / Engin Özgen
Oymaağaç Höyük Kazısı / Rainer Czichon
Panaztepe Kazısı / Armağan Erkanal
Paphlagonıa Hadrıanoupolıs’i Kazısı / Ergün Laflı
Parion Kazısı / Cevat Başaran
Paşalar Kazısı / Berna Alpagut
Patara Kazısı / Fahri Işık
Pedesa Kazısı / Adnan Diler
Pergamon Kazısı / Felix Pirson
Perge Kazısı / Haluk Abbasoğlu
Pessinus Kazısı / Johnny Devreker
Phokaıa Kazısı / Ömer Özyiğit
Pompeiopolis (Paphlagonia) Kazısı / Lâtife Summerer
Porsuk Kazısı / Dominique Paul Beyer
Priene Kazısı / Wulf Raeck
Rodiapolis Kazısı / Nevzat Çevik
Sagalassos Kazısı / Marc Jules Clémentine Waelkens
Sardis (Sart) Kazısı / Crawford Hallock Greenewalt (Jr.)
Seyitömer Höyük Kazısı / A. Nejat Bilgen
Side Tiyatrosu Kazısı / Ülkü İzmirligil
Sirkeli Höyük Kazısı / Mirko Novak
Smyrna Antik Kenti Kazısı / Akın Ersoy
Soli/Pompeiopolis Antik Liman Kenti Kazısı / Remzi Yağcı
Şapinuva Kazısı / Aygül Süel
Şarhöyük (Dorylaion) Kazısı / Taciser Sivas
Şavşat (Satlel) Kalesi Kazısı / Osman Aytekin
Tatarlı Höyük Kazısı / Kaan Serdar Girginer
Tarsus-Gözlükule Höyüğü Kazısı / Aslı Özyar
Tell Ta’yinat Kazısı / Timothy Paul Harrison
Tepecik-Çiftlik Kazısı / Erhan Bıçakçı
Tilmen Höyük Kazısı / Nicolò Marchetti
Tlos Kazısı / Havva İşkan Işık
Tralleis Kazısı / Abdullah Yaylalı
Troia Kazısı / Ernst Pernicka
Tyana Kazısı / Guido Rosada
Üçağızlı Mağarası Kazısı / Erksin Güleç
Xanthos Kazısı / Jacques Des Courtils
Yenibademli Höyük Kazısı / Halime Hüryılmaz
Yümüktepe Kazısı / Isabella Caneva
Zeugma Kazısı / Kutalmış Görkay
Zincirli Höyük Kazısı / David Schloen