Giriş

Bu yazıda Ömer Cide’nin Devlette Birliği Sağlama Örneği Ömer B. Abdülaziz başlıklı makalesini değerlendirmeye çalışacağım. Bu makaleyi seçme sebebim kavga, savaş ve liyakat zayıflığının olduğu Kerbela olayı gibi birçok fitnenin yaşandığı Emeviler Döneminde adaletiyle tanınan, halkın huzurlu ve barış içinde yaşamasını sağlayan Ömer b. Abdülaziz’e hayranlığım ve duymuş olduğum saygıdan kaynaklanmaktadır. Yazar makalenin amacını Ömer b. Abdülaziz’in muhalif gruplar ile olan münasebetini incelemek, davranışlarının diğer Emevî yöneticilerinden farkını tespit etmek, devletin birliğini sağlamada nasıl çalışmalar meydana getirdiğini göstermek olarak belirlemiştir. Çalışmasında dört halife döneminden, Emevi halifelerinden bilgiler vererek Ömer b. Abdülaziz’in hayatından, halifelik döneminden, mevcut durumdaki sorunlardan ve çözümlerinden bahsetmiştir. Resulullah’ın vefatından sonra Hz. Ebu Bekir halife olmuş, hastalığında Hz. Ömer’i halife ilan etmiştir. Hz. Ömer ölmeden önce bir şura kurulmasını ve halife seçilmesini emretmiştir. Hz. Osman ve Hz. Ali’nin aday olduğu bu şurada Hz. Osman seçilmiştir. Hz. Osman’ın devlet kademelerine akrabalarını getirmesi, alışık olunmayan lüks yaşamın başlaması muhalif gruplar ortaya çıkarmış ve sonucunda Fitnet-ül Kübra adıyla tarihe damga vurmuş şehadeti ile sonuçlanmıştır. Bu olay sonrasında Hz. Ali halife ilan edilmiş ve Hz. Osman’ın katillerinin cezalandırılması istenmiştir. Muaviye, Hz. Ali’ye Hz. Osman’ın katillerini bulmada ısrarcı olmuş ve biat etmemiştir. Bu husumet Sıffin Savaşı ile sonrasında da Hakem olayıyla sonlanmıştır. Haricilerin suikast düzenleyip Hz. Ali’yi şehit etmesiyle Hz. Ali’nin hilafeti son bulmuştur. Hz. Ali’den sonra oğlu Hasan’a biat edilmiş olsa da Muaviye’nin avantajlı durumu ve Hz. Hasan’ın savaşmayı istememesinden dolayı Hz. Hasan halifeliği bırakarak Muaviye’ye biat etmiş, Muaviye halife olmuş ve Emevi devleti kurulmuştur. Emevi devletinde meydanda olan muhalif gruplar halkın karışıklık yaşamasına, halifelerin isyan ve savaşlarla uğraşmasına sebep olmuştur. Makalede muhalif gruplar 3 başlık olarak ele alınmıştır.

1. Hz. Ali Taraftarları

Amca Haşim ve yeğen Ümeyye arasında siyasi yarışma gerçekleşmesi bu muhalefetin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Muaviye halife olduğunda hutbeden Hz. Ali’ye lanet okunması, Hucr b. Adi ve arkadaşlarını öldürtmesi bu düşmanlığın artmasına sebep olmuştur. Özellikle de Yezid’in, halifeliğe yakışmayacak İslam’a uymayan davranışlarının bulunması ve Hz. Hüseyin’i şehit etmesiyle Kerbela olayını yaşatması Hz. Ali taraftarlarının kinlerinin artmasına sebep olmuştur.

2. Mevali

Emevî yöneticilerinin çoğu Müslümanların eşitliği ilkesini çiğnemiş, Mevâlî ile Araplar arasında ayırım yapıp, onlara Kur’an ve Sünnet’te yeri olmayan bazı vergiler yüklemişlerdir.

3. Hariciler

Hariciler, Sıffın Savaşı’nın sonlanarak hakem tayin edilmesini kabul eden Hz. Ali’nin yoldan çıktığını ve tövbe edip Allah’ın yoluna geri dönmesi gerektiğini düşünmektedirler. Onlara göre Ümeyyeoğulları meşru halife değillerdir. Hariciler, Ömer b. Abdülaziz dönemine kadar buldukları her fırsatta yönetime karşı silahlı mücadeleye girişmişlerdir. Makalede buraya kadarki kısımda 4 halife döneminden kısaca bahsedilerek Muaviye’nin halife olmasıyla başlayan Emevi devletinin kurulmasına değinilmiş ve Emevi devletinde gerçekleşen birçok sıkıntıya sebep olan muhalif gruplardan (Hz. Ali taraftarları, Mevali ve Hariciler) bahsedilmiştir.

Ömer b. Abdülaziz Dönemi

Ömer b. Abdülaziz 61’de Medine’de doğmuştur. Babası Mısır Valisi Abdülazîz b. Mervân, annesi Hz. Ömer’in torunu Ümmü sım’dır. Medine’de ikamet etmesinden dolayı başta dayısı Abdullah b. Ömer olmak üzere birçok âlimden ilim öğrenme fırsatı bulmuştur. Hilafeti süresince dedesi Hz. Ömer’i örnek almaya çalışmıştır. Ömer b. Abdülaziz’i diğer halifelerden ayıran özelliklerden bir tanesi alimlerle bol bol istişare etmesi ve uygulamaya geçirmesidir. Sorunları çözmek için sorunların en temeline inmiş insanları dinleyerek anlamaya çalışmıştır. İslami ilimlerde kendisini yetiştirmesi, Medine valiliği döneminde halkın gönlünü kazanması, Kur’an ve Sünnet’e uygun bir yaşam biçimi sergilemesi devleti iyi yönetmesini ve 5. Raşid halife olarak bilinmesini sağlamıştır. Halifenin binmesi için ayrılan atlar kendisine getirildiğinde onlara binmeyi reddetmiştir. Daha önce giydiği elbiselerden daha ucuzlarını giymeyi tercih etmiş, olabildiğince halktan biri gibi yaşamaya çalışmıştır. Hz. Ali taraftarının meydana getirdiği sorunları, hutbeden Hz. Ali’ye edilen laneti kaldırarak ve Ali evladına maddi imkanlar vererek çözmüştür. Haricilerle iletişimi mümkün kılması, onlara karşı şiddete başvurulmamasını emretmesi isyanları azaltmıştır. Mevali sorununu cizye vergisini kaldırmakla önlemiştir.

Sonuç

Ömer b. Abdülaziz dönemi devlette birliği sağlama ve liderlik konusunda tarihe örneklik etmiştir. Onun dönemine kadar olan Emevi iktidarında önemli üç muhalif gruptan bahsedilebilir. Bunlar Hz. Ali taraftarları, Hariciler ve Mevâli’dir. Bu muhalif gruplar Ümeyyeoğullarını halife olarak kabul etmemişlerdir. Son derece dindar olan Ömer b. Abdülaziz lüks ve şatafattan uzak durmuş halktan biri gibi yaşamıştır. Sorunları çözmeye çalışma hedefi ile halkla iletişimi kuvvetlendirmiş, onları anlamaya çalışarak huzur ve barış ortamı sağlamıştır. Sağladığı barış ortamı onu 5.raşid halife olarak kabul edilmesini ve diğer halifelerden olumlu anlamda farklı olmasını sağlamıştır.

Değerlendirme

Makale baştan itibaren gerçekleşen dört halife döneminin, Emevilerin ve Ömer b. Abdülaziz’in özet şekilde verilmiş olması, bilgilerin tekrarlanmasına, konuların bir zemine yerleşmesine ve bütünlük oluşturmasına vesile olmuştur. 3 ana sorun ele alınarak bunların çözümüne değinilmesi Ömer b. Abdülaziz’in ayırıcı özelliği olarak vurgulanmış, verilmek istenen mesaja ve amaca ulaşılmıştır. Yer yer karşılaştırmaların yapılması, adının bu denli farklı olarak anılmasını açıklamıştır. Yazar tarafsız olarak konuları ele almış olsa da zaman zaman yorum yaparak okuyucuyu etkilemiştir. Dilinin sade ve anlaşılır olması, her seviyeden insanın okuyabileceği anlamına gelmektedir. Bilhassa Ömer b. Abdülaziz dönemi öncesine özet ve genel olarak değinilmesi makalenin şeklinden kaynaklansa da okuyucunun detaylı bilgi alamayacağı da aşikardır. Konuların düzenli ve maddeler halinde işlenmesi okumayı keyifli hale getirmiş, değerlendirme yapmayı kolaylaştırmıştır. Emevi halifelerinden farklılığını birçok noktada kanıtlamış, bataklıkta açan çiçeği andıracak kadar hizmetkar ve şuurlu 5. Raşid Halife Ömer b. Abdülaziz hakkında makale okumak saygımın artmasına, dönemi daha iyi anlamama sebep olmuştur.