Anadolu’nun pek çok köy ve kasabasında çok uzun yıllar işlevlerini yerine getirmiş ancak son dönemde önemi azalan ve unutulmaya yüz tutan yapılar köy odalarıdır. Köy odaları bir köy veya kasabada bir veya birden çok sayıda inşa edilerek kullanıla gelmiştir. Genellikle tek odalı veya çok seyrek de olsa iki odalı olarak inşa edilen köy odaları yüz yıldan daha uzun zamandır çok önemli görev ifa etmiş ve hatta bugün bile bazı görevlerini ifa etmeye devam etmektedir. Bu yapılar köy eşrafından durumu uygun olan kişi veya aileler tarafından ortak kullanım amaçlı inşa edilmişlerdir. Odayı yaptıran kişi veya aile burayı bir vakfiye olarak tasarlamıştır. Tapusu ve mülkiyeti yaptırana ait olmakla birlikte kullanımı halka açıktır ve herhangi bir sınırlamaya tabi değildir. Köy odasının inşa şekli bölgesel olarak küçük farklılıklar içermekle birlikte halkın kullanabileceği, günlük ihtiyaçlarını görebileceği ve hayvanlarını barındırabileceği bir işleve sahip olmasına özen gösterilmiştir. Köy odalarının çok amaçlı kullanımından ve kullanıcılar açısından herhangi bir sınırlamanın olmadığından bahsedilmişti. Şimdi köy odalarının işlevlerini sıralayarak kısaca açıklamaya çalışalım. 1. Köy veya kasaba halkı için bir toplanma, vakit geçirme, dinlenme, yarenlik etme mekanıdır. Köyde yaşayan ve ilk okulu (ilk öğretim de diyebiliriz bugünkü şartlarda anlaşılması için) tamamlamış ve köyde yaşamaya devam eden her yaştan erkeklerin yılın her günü gidip gelebildiği bir mekandır köy odaları. Burada yazılı olmayan ancak uyulması adeta gönüllülük esasına dayanan ancak toplumsal bir kural veya kurallar silsilesi uygulamaya konulmuştur. Odanın iç kısmı oturmaya uygun olarak döşenmiş haldedir ve kullanıma daima hazırdır. Odada oturma düzeni kendiliğinden oluşur. Yaş ve kişilerin itibarına bağlı olarak oturma yerleri doğal olarak ortaya çıkar ve uygulanır. Gençler daha çok kapıya yakın bölümlerde oturmaya ve yaşça daha büyük olanlara gerektiğinde hizmet etmekle yükümlüdürler. Odada ortak bir konu üzerinde konuşulur, konuşma, lafa karışma belli bir edep ve adaba göre yapılır. Böylece odanın müdavimi olmayı kabul eden ve odaya “keşik yakmaya” karar veren gençler odanın yazılı olmayan kurallarını kabul etmeye, toplum içinde yaşamaya, toplum önünde konuşmaya, diğer kişi ve kişilere karşı davranış yöntemi kazanmaya ve toplumsal anlamda kişilik kazanmaya başlayacaktır. Bu açıdan bakıldığında köy ve kasaba halkı için köy odaları adeta halk eğitim merkezi görevi görmektedirler. Bir eğitimcinin “sadece okulda eğitilmiş çocuk hiç eğitilmemiş çocuktur” ifadesi burada anlamını bulmaktadır. Ailede ve okulda eğitimini almış çocuk okul sonrası eğitimini, tabir caizse hayat boyu eğitimini (LLL. Life Long Learning= Hayat boyu eğitim), burada almakta ve almaya devam etmektedir. İrfanı yüksek halkımız adını koymadan ne kadar anlamlı ve etkili olarak hayat boyu eğitimi uygulayagelmiş ve uygulamaktadır. İşte köy odalarının en önemli ve birinci amacı kısaca böyle açıklanabilir. 2. Köy ve kasaba odaları adeta bir kervansaray görevi görmüş ve kısmen de olsa günümüzde de görmeye devam etmektedir. Köye herhangi bir amaçla ve herhangi bir şekilde yolu düşen ve burada akşam olduğunda konaklamak zorunda kalanlar için bir misafirhane, bir yatakhane ve aş evidir. Bir gezgin satıcı, yolda kalmış, başka bir köy veya kasabaya gitmek için gelmiş ancak köy odasının bulunduğu köy veya kasabada konaklamak zorunda kalan kişi veya kişiler için herhangi bir sınırlama olmadan, kim olduklarına bakılmadan konaklamasına izin verilir. Yemekleri oda sahipleri tarafından karşılanır, eğer bineği varsa (ki eski dönemlerde at, eşek vb hayvanlarla yolculuk yapıldığı düşünülürse söylenmek istenilen daha iyi anlaşılabilir) bineğinin yemi, suyu vs karşılanır. Köy odasına ait, gece konaklayacak misafirler, yolcular, kimsesizler, gurbette kalanlar (örneğin yıllar önce çok yaygın olan gezgin ozanların konaklaması gibi) için ayrılmış özel yataklar kullanılır. Böylece han, hamam, otel vb olması mümkün olmayan köylerde bu tür eksiklikleri ve hizmetleri köy odaları eskiden beri karşılamış ve halen karşılamaktadırlar. Günümüzde iletişim ve ulaşımın kolay ve yaygın olmasından dolayı gece konaklayanların sayısı oldukça azalmış vaziyettedir. Buna rağmen halen kalaycı gibi meslek erbapları köy odalarında istediği sürece kalabilmektedir. 3. Köy odalarının bir başka çok önemli işlevi köyde herhangi bir şekilde bir aileden bir vefat olduğunda “taziye evi” görevi görmeleridir. Cenazesi olan ailenin erkekler için taziye evi (mekânı) köy odasıdır. Köy halkını oluşturan erkekler taziyelerini burada sunarlar. Hanımlar cenaze evinde toplanır ve gerekeni yapmaya çalışırlar. Bunun yanı sıra köy odasında cenazesi olan aile (hane) ile birlikte komşular birlikte yemek yenilir. Cenaze evinde kesinlikle yemek pişmez ve odaya gelmez. Komşuların hazırladığı yemekler odada topluca yenir. Bu husus çok önemlidir. İnsan olarak üzücü bir durumla karşı karşıya kalan ailenin hem teselli edilmesi hem de temel ihtiyaçlarının komşular tarafından en az üç gün karşılanması toplumsal dayanışmayı yaygınlaştırmaktadır. Sonuç olarak toplumsal dayanışmaya ek olarak toplumsal barış kendiliğinden gelişmektedir. 4. Son olarak köy odaları düğünlerde ortak mekân olarak kullanılmak üzere ayrılır. Bu durumda aynen cenazelerde olduğu gibi ortak mekân ve neşeli olayların ve günlerin paylaşımına imkân sağlamaktadır. Düğünlerde uygulanagelen pek çok ritüelin ortak uygulama alanı köy odalarıdır. Bilindiği gibi düğünler Anadolu’da önemli sosyal ve toplumsal ritüel olmuş ve olmaya devam etmektedir. Genellikle düğün sahibinin ikramları burada yapılır. Köy halkı ortak mekân olduğundan rahatça düğüne iştirak ederek hem düğün sahiplerini yalnız bırakmış olmaz hem de düğün sahibinin evinde ortaya çıkacak karmaşa ve kalabalıkların oluşması önlenmiş olmaktadır. Ortak mekân olduğundan düğünlere katılımın daha fazla olmasına da imkân sağladığı göz ardı edilmemelidir. Yukarıda özetlemeye çalıştığım işlevlere daha küçük çaplı olanlarını ekleyerek konuyu daha da genişletmek mümkündür. Yukarıda yazılan pek çok köy ve kasabamızda kısmen de olsa halen uygulanmaya devam eden hususlar oldukça büyük işlevlere neden olmuştur. Toplumları ayakta ve canlı tutan toplumun kaynaşması, yardımlaşması ve birliktelik ile toplumsal barış olduğu yadsınamayan bir gerçektir. Şu halde Osmanlı döneminde kervansarayların görevlerini yerelde küçük yerleşim yerlerinde yerine getirmek üzere ortaya çıkmış köy odaları hem halk eğitim merkezi görevi görmüş hem de toplumsal dayanışma ve yardımlaşmayı da yapagelmiştir. Bu tür mekanların görevlerini yerine getirmeye devam etmesinin toplumumuz açısından oldukça önemli olduğu açıktır. Not: Görselde verilen bina resmi Isparta ilimizin bir köyünde halen kullanılmakta olan ve 1911 yılında köyde yaşayan bir aile tarafından inşa edilen bir köy odasıdır. 122 yıllık bir binanın günümüzde yukarıda sayılan işlevlerin büyük bir kısmını yerine getirdiğini söylemek mümkündür. Nesilden nesil'e devam eden misafirlere yemek ve yatak tedarik işi yine aynı ailenin günümüzdeki temsilcileri tarafından gerçekleştirilmektedir.